Suçla mücadele olgusunun ulusal düzeyden uluslararası düzeye taşınmış olması, tüm devletlerin bu alanda ortak bir konuma gelmelerini kaçınılmaz kılmıştır. Bu bağlamda iade, devletlerarası karşılıklı yardımlaşma yollarından biri ve en önemlisidir.
İade, bir kişinin suçlunun bulunduğu Devletten suçun işlendiği Devlete veya suçlunun vatandaşı olduğu Devlete iade edilmesidir.
I. Cezai konularda hukuki yardım sağlanması
Ceza davalarında adli yardım ve iade konuları Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, Azerbaycan Cumhuriyeti Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu, Azerbaycan Cumhuriyeti “Cezai Konularda Adli Yardım” ve “İadeye Dair Kanunlar” ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin diğer yasal düzenlemeleri ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar ile düzenlenmiştir..
1957 tarihli Suçluların İadesine İlişkin Avrupa Sözleşmesi Akit Tarafların, bu Sözleşmede belirtilen hüküm ve koşullara bağlı olarak, talepte bulunan Tarafın yetkili makamlarınca haklarında bir suç nedeniyle takibatta bulunulan veya aranan tüm kişileri birbirlerine teslim etmeyi taahhüt etmelerini şart koşar.
Azerbaycan Cumhuriyeti Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa göre, adli yardım talep edildiğinde, talepte bulunan yabancı devletin ilgili yetkili makamı tarafından soruşturulan veya kovuşturulan suçlarla ilgili uygun işlemlerin yapılmasından gerekmektedir.
II. İade şartları
Azerbaycan Cumhuriyeti Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun 489.2. maddesine göre adli yardım sağlamak için yapılan eylemlerin Azerbaycan Cumhuriyeti “Cezai Konularda Adli Yardıma Dair” Kanunun 2. Maddesi tarafından belirlendiğini görülmektedir.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin “İadeye Dair” Yasası iade şartlarını belirler. Dolayısıyla Kanun’un 2. maddesi iade koşullarını şu şekilde tanımlamaktadır:
- Yabancı bir devlet tarafından iade edilmesi talep edilen bir kimse, ancak işlediği fiilin Azerbaycan Cumhuriyeti ve talep eden devlet mevzuatına göre suç sayılması ve suçun en az bir yıl hapisle cezalandırılması halinde iade edilebilir (bir yıl veya daha ağır bir ceza türü).
- Yabancı bir devlet mahkemesi tarafından hapis veya daha ağır bir ceza gerektiren bir suça mahkûm edilen kişi, cezanın infazına mahkûm edilebilir. Bu durumda, kullanılmayan hapis cezası altı aydan az olamaz.
- Bir suç veya birkaç suç için talep edilen kişi tarafından bir suçun işlenmesi için verilen cezanın türü ve kapsamı, Azerbaycan Kanununun 2.1-2.2 maddelerinde belirtilen şartlara uyan bir suçla sınırlıdır.
III. İadeyi reddetme gerekçeleri
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin “Suçluların İadesi Hakkındaki” Yasası, iadenin reddedilme gerekçelerini şu şekilde tanımlamaktadır:
- Talep edilen kişi, iade meselesinin çözüme kavuşturulması sırasında Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşı ise;
- İadesi kabul edilen bir kişiye, kanunla belirlenen usule göre Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında siyasi sığınma hakkı verildiğinde;
- İadesi istenen kişinin işlediği ve iadeye esas teşkil eden fiil Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından siyasi suç olarak kabul edilirse;
- İadeye esas suç Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında işlendiğinde;
- İadeye esas suçtan dolayı Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında yürürlüğe girmiş cezai kovuşturmanın sona erdirilmesine ilişkin hüküm veya karar varsa;
- Azerbaycan Cumhuriyeti veya talepte bulunan yabancı devletin ceza mevzuatına göre cezai kovuşturma veya mahkumiyetin infazı süresinin dolması üzerine;
- İade suçunun talepte bulunan yabancı devletin mevzuatında askerlik hizmetine karşı suç olarak öngörülmüş olması ve askerlikle ilgisi olmayan başka bir suç teşkil etmemesi halinde;
- Suçluların iadesi ile ilgili olarak talepte bulunan yabancı devletin karşılıklı yardımlaşma ilkesine uymaması;
- Azerbaycan Cumhuriyeti Ceza Muhakemesi Kanunu uyarınca, suç özel bir soruşturma altında (mağdurun şikayeti temelinde) soruşturulyorsa.
ACON, Azerbaycan Cumhuriyeti kanunları ve Azerbaycan Cumhuriyetinin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar uyarınca iade sorunlarının çözümünde bireylere hukuki yardım sağlamaktadır.
